“Sóng Thần Xanh” Đổ Bộ: Climate Tech Việt Nam vượt ngưỡng, đón đầu làn sóng vốn VC toàn cầu

Giữa bối cảnh biến đổi khí hậu đang tạo ra những chi phí kinh tế khổng lồ trên phạm vi toàn cầu, lĩnh vực công nghệ khí hậu đã trở thành một điểm nóng đầu tư chiến lược. Sự kết hợp giữa Tăng trưởng Xanh và Chuyển đổi số được xác định là chủ đề cốt lõi của đổi mới sáng tạo, đặc biệt trong các cuộc thi và sự kiện khởi nghiệp lớn. Việt Nam đang ở một giai đoạn quan trọng của hành trình công nghệ khí hậu, được hỗ trợ mạnh mẽ từ cam kết đạt mục tiêu phát thải ròng bằng 0 (Net-zero) vào năm 2050.

Những năm gần đây, Việt Nam đã chứng kiến sự tăng trưởng đáng kể trong lĩnh vực climate tech, chủ yếu do sự gia tăng quan tâm và đầu tư. Tuy nhiên, nếu nhìn vào bức tranh toàn cảnh, thị trường này vẫn tồn tại những mâu thuẫn cần được tháo gỡ, đặc biệt là khoảng cách giữa tiềm năng chính sách và thực tế huy động vốn.

Bối cảnh vĩ mô và sức mạnh của vốn quốc tế

Trên thị trường vốn mạo hiểm (VC) toàn cầu, Climate Tech đang cho thấy khả năng phục hồi đáng kể. Tại Mỹ, vốn VC đầu tư vào các công ty năng lượng sạch và điện đã tăng 15% so với cùng kỳ năm trước (YoY), đạt 7.6 tỷ USD trong năm 2024, được củng cố bởi nhu cầu điện năng ngày càng tăng và các ưu đãi từ Đạo luật Giảm lạm phát (IRA).

Đặc biệt, sự phục hồi của hoạt động đầu tư giai đoạn sớm là một tín hiệu tích cực cho tương lai của ngành. Ba trên bốn (75%) thương vụ trong năm 2024 đều nằm ở giai đoạn Seed và Series A. Điều này cho thấy các nhà đầu tư vẫn tin tưởng vào “đường ống đổi mới” và tiềm năng tăng trưởng dài hạn của hệ sinh thái. Tuy nhiên, một mặt khác, việc 57% công ty climate tech cần huy động vốn trong 12 tháng tới, ngay cả khi đang giảm tốc độ chi tiêu , cho thấy thách thức về vốn ở các vòng Series B và Series C vẫn còn hiện hữu, buộc các công ty phải tìm kiếm nguồn vốn chuyên biệt hoặc thị trường quốc tế.

Trong khi đó, thị trường công nghệ Đông Nam Á trong nửa đầu năm 2025 cũng chứng kiến sự dịch chuyển chiến lược. Dữ liệu cho thấy sự áp đảo của các lĩnh vực hạ tầng doanh nghiệp và Fintech, khi các nhà đầu tư ngày càng quan tâm tới những mô hình có khả năng mở rộng quy mô cao và tạo ra tác động thực tiễn rõ rệt.

Khoảng trống vốn và ưu thế của AgriTech Việt Nam

Việt Nam, mặc dù có tiềm năng lớn và cam kết chính trị mạnh mẽ, vẫn đang đối diện với một điểm nghẽn về vốn VC trong lĩnh vực Climate Tech. Dữ liệu từ năm 2023 cho thấy số vốn dành cho climate tech tại Việt Nam chỉ chiếm 4.4% tổng vốn đầu tư mạo hiểm, một con số khiêm tốn so với mức trung bình 10% của thế giới.

Sự chênh lệch này không đơn thuần là do thiếu cơ hội. Phân tích cho thấy nguyên nhân cốt lõi đến từ việc các khoản đầu tư này thường liên quan đến deeptech (công nghệ sâu) hoặc sản xuất, đòi hỏi chi phí ban đầu cao và thời gian dài để mở rộng quy mô. Hơn nữa, tâm lý đầu tư truyền thống vẫn còn nặng nề. Khoảng 85% quỹ đầu tư tại Việt Nam trong giai đoạn 2015-2023 ưu tiên lợi nhuận là yếu tố tiên quyết, sau đó mới là tác động môi trường và xã hội. Sự thận trọng này xuất phát từ thực tế nhu cầu thị trường nội địa dành cho các giải pháp chống biến đổi khí hậu vẫn còn trong giai đoạn sơ khai và chưa bùng nổ.

Tuy nhiên, Việt Nam có một thế mạnh độc đáo: AgriTech và Food Production. Startups trong lĩnh vực nông nghiệp và sản xuất thực phẩm đã thu hút 48.4% tổng vốn đầu tư, đạt 44.7 triệu USD. Điều này phản ánh lợi thế tự nhiên và tính thực tiễn của các giải pháp công nghệ nông nghiệp bền vững tại Việt Nam.

Bảng dưới đây tóm tắt sự khác biệt cơ bản về vị thế đầu tư Climate Tech giữa Việt Nam và xu hướng toàn cầu, làm rõ những lĩnh vực mà Việt Nam cần tập trung phát triển:

Bảng 1: So sánh Vị thế Đầu tư Climate Tech Việt Nam & Toàn cầu

Điểm sáng Deep Tech: Pin Cát Alternō và xu hướng ngoại hóa

Trong bối cảnh vốn nội địa còn thận trọng, các startup deep tech đã tìm kiếm sự “xác nhận bên ngoài” thông qua các quỹ chuyên biệt và đối tác quốc tế. Điển hình là Alternō, startup công nghệ khí hậu Việt Nam vừa gọi vốn thành công 1 triệu USD để mở rộng công nghệ pin cát cho thị trường công nghiệp. Khoản đầu tư này được dẫn dắt bởi UntroD Capital Asia (Nhật Bản) cùng với sự tham gia của Antler và Ngân hàng Phát triển Châu Á (ADB).

Công nghệ pin cát của Alternō là một giải pháp tiên phong, sử dụng cát, một vật liệu sẵn có và chi phí thấp, để lưu trữ năng lượng nhiệt lên đến 600. Giải pháp này được chứng minh là hiệu quả trong việc giảm phụ thuộc vào nhiên liệu hóa thạch, tối ưu chi phí vận hành, và quan trọng nhất là không phát thải, trực tiếp hướng tới mục tiêu trung hòa carbon.

Sự thành công trong gọi vốn này và chiến lược mở rộng sang Nhật Bản và Philippines cho thấy một thực tế rõ ràng: các startup deep tech cần tìm kiếm nhu cầu chuyển đổi xanh từ các thị trường phát triển hơn, nơi nhu cầu cho các giải pháp giảm phát thải đã “rõ ràng hơn”. Các mô hình này không phù hợp với khẩu vị rủi ro và thời gian hoàn vốn của VCs truyền thống nội địa. Do đó, việc duy trì kết nối với mạng lưới đầu tư quốc tế và các quỹ chuyên biệt là vô cùng quan trọng để cung cấp nguồn vốn dài hạn, nuôi dưỡng sự phát triển của deep tech Climate Tech Việt Nam.

Climate Tech Việt Nam đang đứng trước cơ hội lịch sử để tận dụng cam kết Net-zero 2050 và lợi thế về AgriTech. Tuy nhiên, để vượt qua ngưỡng 4.4% vốn VC, cần có sự can thiệp chính sách để tạo ra nhu cầu bắt buộc chuyển đổi xanh trong doanh nghiệp (ví dụ: áp dụng kế toán carbon, tiêu chuẩn phát thải). Điều này sẽ biến các giải pháp climate tech thành yếu tố cần thiết thay vì chỉ là tùy chọn. Chính phủ cần tập trung vào việc tạo ra cơ chế để kích thích nhu cầu này và thúc đẩy tư duy của nhà đầu tư nội địa sang tầm nhìn dài hạn, chấp nhận rủi ro cao hơn cho các mô hình công nghệ sâu có tác động bền vững.